Spor yaralanmalarında doğru ve zamanında müdahale, çocuğun büyüme ve gelişimi üzerinde oldukça önem taşıyor. Konuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, “Çocuklarda erişkinlerden farklı olarak, uzun kemiklerdeki büyüme plaklarını etkileyen kırıklar ilerleyen yıllarda deformasyonlara sebep olabiliyor” diye konuştu. 

TRAVMA SÜRESİ VE ŞİDDETİ ÖNEMLİ 

Büyüme plağı üzerinde gelişebilecek hasarların farklı şekillerde ortaya çıkabileceğini söyleyen Prof. Dr. Bombacı, sözlerine şöyle devam etti:  

“Yaralanma sebeplerinden bir tanesi de özellikle yarışmalı sporlarda sporcunun yüksek motivasyonla mevcut fizyolojik sınırlarının çok üstünde aşırı egzersiz yapmasıdır. Bu tür aşırı zorlamalar büyümeyi olumsuz etkileyebilir. İster ani gelişen bir yaralanma (büyüme plağından geçen kırıklar), isterse aşırı kullanma yaralanması olsun (örneğin jimnastikçilerde el bileğindeki büyüme plağında ya da omurgalarda ortaya çıkan hasarlar) sonucu belirleyen en önemli faktör büyüme kıkırdağının travmadan etkilenme şiddeti ve süresidir. Fakat ne kadar egzersizin büyüme üzerine olumlu etkisi olacağı konusunda da bir fikir birliği yoktur.”

“AYNI TRAVMA ERGENLİK ÖNCESİ VE ERGENLİK SIRASINDA FARKLI SORUNLARA NEDEN OLUR” 

Çocukluk çağında ortaya çıkan yaralanmaların farklı yaş gruplarında farklı etkiler yaratabileceğinin altını çizen Prof. Dr. Bombacı, sözlerine şöyle devam etti:  

“Spor aktiviteleri büyümeyi arttırabileceği gibi büyüme bozukluklarına da sebep olabilir. Sözgelişi yoğun spor (tekrarlayan travma) büyüme plaklarının kapanmasını geciktirtebilir. Bu da çocuklarda büyüme plağını içine alan yaralanmaların beklenenden daha sonraki yaşlarda da çıkmasına sebep olabilir. Çünkü ergenlik dönemine göre büyüme plaklarının direnci değişir. Aynı travma ergenlik öncesi ve “ergenlik sonrası” dönemde bağ lezyonuna sebep olurken, ergenlik dönemi ortasında büyüme kıkırdağı hasarına sebep olabilir. Kompresyona (basınç) bağlı olarak gelişen büyüme plağı hasarı orta ve uzun vadede kemiklerde büyüme durması ya da deformitelere sebep olabilir.

Ancak fizyolojik sınırlarda büyüme plağına gelen çekme (asılma) kuvvetlerinin kemiklerde uzama üzerinde olumlu etkisi bildirilmiştir. Diğer taraftan erişkin spor yaralanmalarında sık görülen tendinit (kas kirişlerinin enflamasyonu) çocukluk çağında nispeten seyrektir. Ancak apofizit (apofizlerde tekrarlayan travmalarla küçük hasarlar gelişmesi) çocukluk döneminde görülen bir yaralanmadır.” 

“YARALANMALARIN ERKEN VE UZUN DÖNEMDE ETKİLERİ DEĞİŞİR” 

Prof. Dr. Hasan Bombacının verdiği bilgiye göre, çocukluk dönemine özgü bir kıkırdak yaralanması da “osteokondritis dissekans” (OCD). Eklem yüzeyindeki bir kıkırdak parçasının eklemden ayrılmaya yüz tuttuğu, bazen de ayrıldıktan sonra ekleme düştüğü ve eklem içinde serbest dolaştığı (“eklem faresi”) bir durum.

Prof. Dr. Bombacı, bunun dışında diz bölgesinde meydana gelen bağ yaralanmaları, kıkırdak hasarları, menisküs yaralanmaları ve omurgayı ilgilendiren ciddi yaralanmaların erken ve uzun vadede sorunlar yaratabileceğine işaret etti.  

Yapılan spora ve yaralanan bölgeye göre değişmek üzere; bacaklarda boy eşitsizlikleri, kalıcı omuz ya da diz instabiliteleri, eklemlerde kıkırdak hasarları, kol ve bacaklarda işlev kayıpları görülebileceğini anlattı.  

YARALANMANIN CİDDİ OLDUĞUNU GÖSTEREN İŞARETLER 

Ciddi yaralanma belirtilerinin bölgeden bölgeye değişebildiğini hatırlatan Prof. Dr. Hasan Bombacı, şu bilgileri verdi:  

“Sözgelişi boyun bölgesinde meydana gelen bir yaralanmada hareket kısıtlılığının olması ciddi bir yaralanma olduğunun göstergesidir. Sık yaralanan diz bölgesinde ise diz ekleminin hızlı bir şekilde şişmesi, travmadan hemen sonra diz altında kontrolsüzlük hissedilmesi ya da bacaklarda herhangi bir yerde ortaya çıkan travma sonucu oyuncunun kalkıp oyuna devam edememesi ciddi bir yaralanma olduğunu gösterir. Bunun dışında ilerleyen zamanlarda yaralanan bölgede devam eden ağrı, sonradan gelişen şişlik, eklemlerde hareketi etkileyen durumlar, yürürken aksamaya sebep olacak kadar işlev kaybı ortaya çıkmış ise sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Çünkü önemli olan ciddi yaralanmaları erken fark etmek ve sağlık kurumuna zamanında başvurmaktır.” 

TEDAVİ YÖNTEMİ SEÇİMİNDE ÇOCUĞUN PSİKOLOJİSİ DE ÖNEMLİ 

“Yalnız spor yaralanmalarında değil diğer bütün müdahalelerde çocuğun psikolojik yapısı da mutlaka dikkate alınmalıdır. Sporla uğraşan çocuğun psikolojisi ayrıca önemlidir” diyen Prof. Dr. Bombacı tedaviyle ilgili şu bilgileri verdi:  

“Çocuklar değişik yaş aralıklarında çok farklı hızlarla ama sürekli büyüyen bireylerdir. Bu yüzden hızlı bir şekilde doğru teşhis ve yaşına uygun bir tedavi düzenlenmesi çok önemlidir. Bu tedavi yaklaşımlarında çocuğun büyüme potansiyeli daima göz önünde tutulmalıdır. Bu, ister cerrahi dışı tedavi olsun, isterse cerrahi tedavi olsun, büyüme plaklarına zarar vermeyecek yöntemler seçilerek yapılır. Cerrahi işlem yapılacak durumlarda ona uygun tekniklerin seçimi daha da önemlidir.” 

TAMAMEN HAZIR OLMADAN SPORA DÖNMEK YARALANMA RİSKİNİ ARTIRIR 

Özellikle sporcu çocuklarda yaralanmalarda spora dönüş sürecinde rehabilitasyon sürecinin da önem taşıdığını söyleyen Yeditepe Üniversitesi Koşuyolu Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji uzmanı Prof. Dr. Hasan Bombacı, “Bu süreç yaralanmanın tipine göre farklılıklar gösterir. Ancak hangi yaralanma olursa olsun sporcu tamamen hazır olmadan spora dönmesi yeniden yaralanma riskini artırır. Bunun için uygulanan bazı testlerle çocuğun hazır olup olmadığı tespit edilebilir” diye konuştu.  

Yaralanmaları önlemek için risk faktörlerinin ortadan kaldırılması gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Hasan Bombacı, sözlerini şöyle tamamladı: 

“Çocuklarda spor yaralanmaları görünen aşikâr yaralanma dışında büyüme plağının etkilendiği durumlarda ileriye dönük riskler de içerir. Bu nedenle çocuklarda spor yaralanmalarında uygun teşhis ve tedavi yanında risk faktörlerini azaltarak korumak çok daha önemlidir. Bu tedbirler içerisinde spor aletlerinin (özellikle koruyucu malzemelerin) kaliteli olması, spor yapılan tesisin standartlara uygun olması, oyuncuların beden, ağırlık ve olgunluk açısından denk olması sayılabilir.

Bunun dışında bazı branşlarda ya da sporcu gruplarında (örneğin kadın sporcu-ön çapraz bağ yaralanması) yaralanma mekanizmalarına yönelik özel antrenman yöntemleri geliştirmek gerekebilir. Çocuk sporcularda ise ayrıca büyüme plağını etkileme potansiyeli olan yaralanmalarda gelişme tamamlanana kadar o bölgelerin yakından takip edilmesi doğru bir yaklaşım olur.”