“Saat 8.00 demek, yatma zamanı demek. Gerçi bir işim olmadığı için bana her saat yatma zamanı. Harika bir şey bu.”
Sabah 8, Şanghay için günün en hareketli saatlerinden biri. Binlerce ofis çalışanı ellerinde çantaları ve kahveleriyle, metro hatlarını doldurup işe gidiyor. Ama Insider’a bunları söyleyen Zhiyuan Zhang onlardan biri değil. 27 yaşındaki Zhiyuan, o saatlerde yatmaya gidiyor.
Üstelik sadece o da değil. Çin’de 20’li yaşlardaki gençler arasında son aylarda hızla yaygınlaşmakta olan bir trend sayesinde, mesai saatlerinde yatanların sayısı günden güne artıyor. Hatta bu trendin bir adı bile var: Türkçeye “yatış” olarak çevirebileceğimiz tangping.
Kısa sürede oldukça popüler hale gelen yatış hareketi, Çin’in “neijuan” (karışıklık) olarak adlandırılan kültürüne bir tepki olarak doğdu. Neijuan sürekli rekabet etmeyi gerektiren ama bu rekabetin sonunda herkesin kaybettiği bir yaşam biçimi olarak tanımlanıyor.
Fotoğraf: Weibo
BU FOTOĞRAF SEMBOL HALİNE GELDİ
Geçtiğimiz günlerde Çin sosyal medya sitelerinde viral olan bir fotoğraf neijuan’ın adeta özeti oldu. Fotoğrafta, ülkenin prestijli üniversitelerinden birinde öğrenci olduğu öğrenilen bir genç, bir yandan bisikletiyle yolda giderken bir yandan da gidonunun üzerine açtığı dizüstü bilgisayarında çalışmaya çalışıyordu. Başarılı olma baskısı, gençlere yolda geçen birkaç dakikanın bile boşa gittiğini hissettirdiğinden, böyle görüntüler Çin’de çok sıra dışı değil.
Neijuan kültürünün en önemli unsurlarından birini “9-9-6” olarak özetlenen çalışma modeli oluşturuyor. “Haftada 6 gün sabah 9-akşam 9” anlamına gelen 9-9-6, özellikle teknoloji sektöründe çok yaygın ve e-ticaret sitesi Alibaba’nın kurucusu Jack Ma gibi zengin Çinliler tarafından sık sık övülüyor. (Ma, bir röportajında 72 saatlik haftayı bir lütuf olarak nitelendirmişti.)
BİR ÇALIŞAN ÖLDÜ, BİR ÇALIŞAN İNTİHAR ETTİ
Her ne kadar Çin yasaları günlük mesaiyi 8 saatle sınırlamış olsa da uzun saatler çalışmaya devam etmek, Çin’de işverenlerin çalışanlarından beklediği bir davranış. Yasaların çok sıkı uygulanmaması da aşırı çalışma yüzünden masalarında ölen, depresyon ve aşırı yorgunluk sorunlarıyla yaşayan Çinlilerin sayısının günden güne artmasına yol açıyor.
Örneğin bu yıl başlarında e-ticaret şirketi Pinduoduo’nun iki personelinin aşırı çalışmaktan ötürü hayatını kaybetmesi epey ses getirdi. Çalışanlardan bir tanesi sabahın 1.30’unda ofiste yere yığılıp can verdi. Ondan iki hafta sonra ise bir başka çalışan intihar etti. Bu yaşananlar üzerine üçüncü bir çalışan da ülkede viral olan bir video yayınlayarak şirketin kendilerinden günde en az 12 saat çalışmalarını beklediğini anlattı.
DİYOJEN’E ATIFLA MANİFESTOSU DA VAR
Bütün bunlar olurken tangping kavramı, Nisan ayında Tieba isimli forum sitesinde bir kullanıcının yazdığı bir yazıda ortaya çıktı. Kullanıcı yazıda iki yıldır işsiz olduğunu belirtiyor, yılda sadece birkaç ay çalışarak nasıl zahmetsiz ve masrafsız bir hayat yaşadığını anlatıyordu.
Fıçıda yaşamasıyla ünlü Yunan filozofu Diyojen’e atıfla, “Yatmak benim için sofistçe bir hareket” diyen kullanıcı aynı zamanda gün ortasında perdeleri kapatıp yatmakta olduğu bir fotoğrafını da paylaşmıştı.
Kısa süre içinde “Yatış Manifestosu” olarak sosyal medyada yayılan yazıda yatmanın hem fiziksel hem de metaforik bir anlamı olduğuna dikkat çekilerek şöyle deniyordu: “İnsanın öznelliği yüceltmek topraklarımızda hiçbir zaman bir ideolojik trend olmadığından, bunu ben yaratacağım. Yatmak benim için akil insan hareketidir. İnsanlar sadece yatarak her şeyin ölçeği haline gelebilir.”
KISA SÜREDE BİNLERCE KİŞİYE ULAŞTI
Yazının paylaşılmasından sonraki birkaç hafta içinde Çin’in Facebook’u olarak anılan sosyal medya sitesi Douban’da açılan tangping grubunun üye sayısı 9 bini geçti. Grup üyeleri kendilerine yatışçılar diyorlar ve sere serpe uzanan kedilerin ve fokların fotoğraflarını paylaşıyorlardı.
Hareket popülerlik kazandıkça tepki çekmeye de başladı. Özellikle Çin devlet medyasında tangping’e dair olumsuz haberler öne çıktı. Nanfang Daily gazetesi felsefeyi “utanç verici” olarak nitelendiriyor, Global Times gazetesi ise aşağılamayla karışık “ciddi bir felsefe değil” yorumunu yapıyordu. Komünist Gençlik Birliği de bir açıklama yaparak pandemide ön saflarda çalışan genç sağlık çalışanlarının “asla yatmayı seçmediklerini” bildirdi.
Ardından engelleme hamleleri devreye girdi. Yatış Manifestosu’nun orijinal metni Tieba’dan kaldırıldı, metni paylaşan diğer hesaplardan da içerik silindi. Forum sayfaları kapatıldı, gruplar da silindi.
“NASIL EN İYİ ŞEKİLDE YATABİLECEĞİMİZİ DÜŞÜNÜYORUZ”
Bazıları tangping gençliğini, ABD’de 1950’lerde oldukça yaygın olan Beat kuşağı ile kıyaslıyor. Bazıları ise bu gençlerin kendilerini tüketim toplumunun ideolojisinden özgürleştirdiğini ya da şiddet içermeyen bir direnişe imza attığını söylüyor. Hareketi destekleyenler bunun bitmek tükenmek bilmeyen bir hırs ve mücadele dalgası karşısında direniş olduğunu, eleştirenler ise yenilgiyi kabul etmek anlamına geldiğini belirtiyor.
Çin hükümeti çok çalışmayı destekler konumunu halen sürdürüyor ve mutluluğun yolunun çalışmaktan geçtiğini savunuyor. Devlet Başkanı Şi Cinping’in 2018’de çalışkanlığı “en onurlu, en soylu, en büyük ve en güzel erdem” diye tanımladığı ve “Bence milyonlarca sıradan Çinliden büyüğü yok. Aynı zamanda mutluluğa çok çalışmakla ulaşıldığına inanıyorum” dediği konuşma halen akıllarda.
Uzmanlar ise yatış hareketinin Çin’in gittikçe pahalanan ve rekabetçi hale gelen şehirlerinde, sabit gelirle çalışan orta sınıfların yaşadığı hayal kırıklığından kaynaklandığında hemfikir. Hatta bu hayal kırıklığından doğan “Pepe the Frog” ve “BoJack Horseman” ile sembolize edilen Sang kültürü de 4-5 yıldır Çin kamuoyunda sık sık tartışılıyor.
Çin haber sitesi CGTN’ye konuşan Tsinghua Üniversitesi’nden sosyoloji profesörü Yan Fei, “Orta sınıflar için orta sınıf kalıp çocuklarının da aynı seviyede kalmasını hatta daha iyi duruma gelmesini sağlamak önemli bir mesele” dedi. Washington Post’a konuşan Boston Üniversitesi siyaset bilimi bölümünden doktora öğrencisi Yicheng Wang ise, “İnsanlar sosyal olarak yükselemeyeceklerinin farkındalar. Olumsuz bir kabul hali var. ‘Benim hayatım böyle, hep de böyle olacak’ diye düşünüyorlar” ifadelerini kullandı.
Analistler tangping’in Çin ekonomisinin devamlılığını sağlayan iki davranış olan çalışmak ve tüketmenin reddi anlamına geldiğini de belirtiyor. Örneğin geçtiğimiz günlerde Çin’de ailelerin üçüncü çocuğu yapmasına izin çıkınca bir yatışçı, “Onlar bizi üremeye zorlarken, biz hepimiz nasıl en iyi şekilde yatabileceğimizi düşünüyoruz” yorumunu yaptı.
Hong Kong Politeknik Üniversitesi’nden antropolog Yang Zhan de Washington Post’a, “İnsanlar kendini geliştirme söylemiyle ikna olmuştu. Daha iyi bir gelecek umuduyla şimdiki hayatlarını askıya almaya gönüllüydüler. Bu iyimserlik duygusu kayboluyor gibi” diye konuştu.
HERKESİN ‘YATIŞ’I YORUMLAYIŞI FARKLI
Herkesin tangping’i kendine göre. Evlenmeyi ve çocuk sahibi olmayı, ev ya da araba almayı reddedenler kadar, fazla uzun süre çalışmaya karşı çıkanlar hatta hiç çalışmayanlar da var.
Örneğin daha önce film endüstrisinde çalışmakta olan Wuxi sakini 28 yaşındaki Daisy Zhang, Washington Post’a, bir gününü “Evde kalıp uyuyorum ve televizyon dizileri seyrediyorum. Bazen dışarı çıkıp yürüyüşler yapıyorum. Kitaplar okuyorum ve bol bol düşünüyorum” diye anlattı.
AİLESİNİN PARASIYLA VE GÜNLÜK İŞLERLE GEÇİNİYOR
Insider’a konuşan Zhiyuan Zhang yatış hareketine isteyerek girmediğini ancak kendisine yönelik beklentilere karşı gösterdiği direnç sonucu bir noktada felsefenin en ateşli savunucularından biri haline geldiğini söyledi.
Zhiyuan, “Şanghay’a dört yıl önce kesin olarak taşındım. O zamandan bu yana 2000’den fazla iş başvurusu yaptım, yüzlerce görüşmeye girdim. İkinci yılın sonunda bir muhasebe şirketinde iş buldum ama dört ayın sonunda istifa ettim. O hayat tarzı bana göre değildi” diye konuştu.
Zhiyuan, memlekette küçük esnaf olan ailesinin bu karar nedeniyle büyük bir hayal kırıklığına uğradığını da anlattı. Zira genç adam ülkenin en iyi dokuz yüksek eğitim kurumundan biri olan Jiao Tong Üniversitesi’nden mezun olmuştu ve kendisinden çok şey bekleniyordu.
Ancak Zhiyuan’ı yatış hareketine iten de tam olarak üniversitede yaşadıkları oldu. “Fuerdai” (Çin argosunda ikinci nesil zengin) arkadaşlarının bazıları üniversiteden mezun olur olmaz, ailelerinin bağlantıları sayesinde birkaç hafta içinde iş bulmuşlardı. Bazıları da aile servetleri sayesinde kısa sürede kendi işlerini kurmuşlardı. “İş adamlarının oğulları ve devlet memurlarının kızları yarışa benden bir-iki tur önde başladı. Bence benim gibilerin yarışı kaybetmeleri kaçınılmaz” diyen Zhiyuan, bu noktada “Neden uğraşayım ki?” diye düşünmeye başladığını anlattı.
Zhiyuan bugün ailesinden aldığı aylık 5000 yuanlık (6600-7000 TL civarı) harçlıkla geçiniyor. Ailesi kirasını da ödüyor. Arada bu harçlığa destek olmak için evinin yakınlarındaki marketlerde birkaç aylığına yarı zamanlı işler bulan Zhiyuan, çoğu zaman gecelerini bilgisayar oyunlarıyla, gündüzlerini ise uyuyarak geçiriyor.
ÇALIŞALIM AMA İNSANCA ÇALIŞALIM DİYEN DE VAR
Tangping’i çalışmak ama gönlünce çalışmak olarak algılayanlar da yok değil. Örneğin Şanghay’da yaşayan tasarımcı ve dijital sanatçı Yubo Li, Insider’a, “Tangping, bütün gün sırt üstü yatmak ve işsiz gezmek demek değil” dedi. Kendini zorlamadan günde 4-5 saat çalışarak geçinebileceği kadar para kazandığını söyleyen Li, “Sırf şirket merdivenlerini tırmanacağım diye ölene kadar çalışma fikrine karşı çıkıyorum” diye konuştu. Li şöyle devam etti:
“Bir kurumsal şirkette çalışsam daha fazla para kazanıp daha iyi bir evde yaşayacağımı ve daha lezzetli yemekler yiyeceğimi ben de biliyorum elbette. Ama o zaman günde üç saat uyumam gerekecek ve hayatın tadını çıkarmak için zamanım kalmayacak. Şu an makarnalarımın tadı fena değil, yatağım da yeterince yumuşak. Daha fazla çabalamak için sebep görmüyorum.”
KALKMAK İÇİN YATMAK İSTEYENLER DE ÇOK
Bir de tangping’i geçici bir hal olarak tanımlayanlar var. Yatışçıların birçoğu için yatmak kalıcı bir felsefeden ziyade bir mola. Örneğin Douban’da “yattıktan sonra ayağa kalkmak” felsefesini destekleyen birçok grup ortaya çıktı.
Daisy Zhang medya sektörüne girmek istediğini ve özgeçmişini şimdiden yollamaya başladığını belirterek, “Birçok insan 9-9-6 fazlasıyla yorucu olduğu için yatmak istiyor. Ben de çok aktif olmasam da biraz yazıp yönümü çizmeye çalışıyor, bu arada da iş görüşmeleri yapıyorum. Hiçbir şey yapmamaktan iyidir” dedi.
Yatış hareketinin pes etmek ya da toplumdan elini ayağını çekmek anlamına gelmediğini vurgulayan Daisy, “Daha ziyade toplumdan taleplerimizin ifadesiyle ilgili bir hareket. Sistemlerin daha iyi olmasını ve çalışanların daha fazla korunmasını istiyoruz” dedi.
Yine Insider’a konuşan, Shihui Lin de bu grupta olanlardan. 25 yaşındaki Lin, bankadaki işinden bir ay önce istifa etti çünkü “patlamanın sınırına gelmişti”. Yeniden ayağa kalkmadan önce bir süre yatmak istediğini söyleyen Lin, “Aklımı kaybediyorum sandım. Büyük bir proje için beş gün uykusuz kaldıktan sonra, ‘Şimdi bırakmazsam kendimi öldüreceğim’ diye düşündüm” dedi. 9-9-6 işlerin bir noktada 7/24’e dönüştüğünü de belirten Lin, bir sonraki işinde dinlenebileceği zamana sahip olmak karşılığında daha az kazanmaya razı olduğunu da sözlerine ekledi.
“YA ZENGİNLER YATAR, YA DA EZİKLER”
Bazı gençler ise yatışçıların orta sınıf rahatlığı içinde olduğunu ve belli bir gelir seviyesinin üstünde olmadan böyle bir yaşam tarzının mümkün olamayacağını belirtiyor.
Örneğin hukuk sektöründe çalışan 27 yaşındaki Yixiang Zhou, “Yatış fikri bana gülünç geliyor. Benim yatmaya hakkım yok çünkü anne-babam yaşlanıyor. Bir gün çalışamayacak hale gelecekler. O zaman onlara kim bakacak? Ben gençliğimi çarçur edersem onların masraflarını, sağlık harcamalarını kim karşılayacak?” dedi.
21 yaşındaki üniversite öğrencisi Li-li Fang ise yatış hareketinin şımarıklık olduğunu belirterek, “Bence iki tür insan yatabilir: Ya buna yetecek parası olanlar ya da ölene kadar fakir kalmayı kabul eden ezikler. Tembelliğinizi sosyal normlara karşı çıkıyormuş da çok yüce bir şey yapıyormuş gibi satmaya çalışmayın. Kendinize bir iş bulun, ailenizin birikimini yemeyi bırakın, faydalı olun” diye konuştu.
Zhiyuan Zhang ise her türlü baskıya rağmen yatışa devam edeceklerden. Zhiyuan, “Ben yatıyorum çünkü bu kaderimde var. İnsanlar ezik olduğumu düşünüyorlarsa da varsın düşünsünler” dedi.
