Makale, hepimizin bildiği gazete, dergi ve internet sitelerinde yayınlanan bir edebi türdür. Bilimsel makale ise bir makale türü olarak kabul edilse bile aslında bir edebi türden fazlasıdır. Çünkü adı üzerinde konusu bilimdir ve genel bir anlatıdan ziyade yazan kişinin bir konu hakkında yaptığı çalışmaları en net biçimde konunun ilgililerine ve uzmanlarına sunduğu bir tür rapor olarak görülmektedir.
İster bilim dünyasına yeni girmiş bir kişi olun, ister konunun uzmanı bir profesör; kurallara ve sisteme uyduğunuz sürece bir bilimsel makale yazabilir ve hatta bunu uluslararası bilim dergilerinde yayımlatabilirsiniz. Elbette hiç kimse hadi oturayım ve bir bilimsel makale yazayım deyip de böyle bir rapor yazamaz, bilinmesi gereken önemli kurallar var. Bilimsel makale nedir, nasıl yazılır gibi merak edilen konuları gelin tüm detaylarıyla inceleyelim.
Temelden başlayalım, bilimsel makale nedir?
Temel bir tanım yapmak gerekirse bilimsel makale; kişinin yaptığı özgün bir araştırmaya dair sonuçların belirlenmiş formata uygun olarak hazırlanması ile oluşturulmuş rapordur. Bilimsel makale, konusuna özgü yayın organındaki editörler ve konunun uzmanı bağımsız hakemler tarafından denetlenir.
Bilimsel makale, söz konusu araştırma ile ilgili kişinin açıklamasıdır. Bu açıklama ile okuyucuya değerlendirme yapma, söz konusu deneyi tekrarlama ve benzeri çalışmalar için imkan sağlanmış olur. Bu nedenle derli toplu ve sade bir biçimde ancak gerekli tüm bilgiyi verecek şekilde hazırlanmalıdır.
Gelelim konumuza, bilimsel makale nasıl yazılır?
- Bilimsel makale yazımına hazırlık süreci
- Bilimsel makale yazım süreci
Bilimsel makale yazımına hazırlık süreci:
- Bilimsel makalenin konusunu belirleyin.
- Yapacağınız çalışmanın amacını belirleyin.
- Konu hakkında literatür taraması yapın.
- Konu hakkında bulduğunuz kaynakları derleyin.
- Makalenizi nasıl özgünleştireceğinizi düşünün.
Bilimsel makalenin konusunu belirleyin:
Bilimsel makalenin konusundan ziyade belirlemeniz gereken aslında makalede anlatacağınız çalışmanın konusudur. Düşünün, aklınızdaki konuda bir çalışma yapmak gerçekten bilim dünyasının işine yarayacak mı? Alanınızda ihtiyaç duyulan bir konuda çalışma yapmalısınız. Yoksa herkesin zaten yıllardır çalışıp durduğu popüler bir konuda çalışma yapıp bunu bir bilimsel makalede sunarsanız ve eğer benzersiz bir sonuç bulamazsanız arada kaybolur gidersiniz
Yapacağınız çalışmanın amacını belirleyin:
Bilimsel makale çalışmasının hazırlık süreci düşünsel bir süreç olduğu için konunuzu bulduktan sonra düşünün; ben bu çalışmayı niye yapıyorum, amacım nedir? Bir görüşü savunmak mı istiyorsunuz yoksa bir görüşü çürütmek mi istiyorsunuz? Emin olun zaten bu soruların yanıtlarını bulmaya başladığınız zaman ister istemez önünüzde bir yol haritası açıldığını da görmüş olacaksınız.
Konu hakkında literatür taraması yapın:
Çalışma yapacağınız konuyu ve amacınızı bulduktan sonra sıra geldi konu hakkında kaynak toplamaya yani literatür çalışması yapmaya. Konunuz ne olursa olsun daha önce hazırlanmış pek çok tez, kitap, dergi, tutanak, sempozyum kaydı, sunum bildirisi, akademik internet sitesi ve gazete haberi bulabilirsiniz. Merkez kütüphaneler ve üniversite kütüphaneleri literatüre ulaşma konusunda birer cevherdir. Elbette kaynağa ulaşmak için internet araştırması yapmayı da ihmal etmeyin.
Konu hakkında bulduğunuz kaynakları derleyin:
Konunuz ne olursa olsun emin olun pek çok kaynağa ulaşacaksınız ve yine emin olun bunların büyük bir bölümü işe yaramaz olacaktır ama yine de bunları görmezden gelmeyin ve elinize geçen konunuzla ilgili ne varsa okuyun. Sonra başlayın derleme yapmaya. Önemli noktaların altını çizin, notlar alın, düşüncelerinizi ekleyin. Elediklerinizi neden elediğinizi, kaynak olarak aldıklarınızı neden seçtiğinizi not alın. Notlara kaynak hakkındaki detayları eklemeyi de ihmal etmeyin.
Makalenizi nasıl özgünleştireceğinizi düşünün:
Eğer daha önce eşi benzeri görülmemiş bir konuda çalışma yapmıyorsanız bilimsel makalenizi özgünleştirerek öne çıkarmak için bazı yöntemler izlemelisiniz. Bazı uzmanlar bunun için anket ve mülakat yöntemlerini kullanarak içeriği zenginleştirmenizi önerirler. Bu noktada yabancı dilde yazılmış makaleleri inceleyebilirsiniz. Eğer daha önce dilimize çevrilmedilerse bunları çalışmalarınızda kaynak göstererek kullanmanız, bilimsel makalenizi de daha özgün hale getirecektir.
Bilimsel makale yazım süreci:
- IMRAD formatını kullanma
- Başlık hazırlama
- Kısa özet hazırlama
- Giriş hazırlama
- Malzeme ve yöntemler bölümünü hazırlama
- Sonuç kısmını hazırlama
- Tartışma yazma
IMRAD formatını kullanma:
Introduction, Methods, Results And Discussion kısaca IMRAD, Türkçesi ile Giriş, Yöntem, Sonuçlar ve Tartışma; bilimsel makalelerde kullanılan yazım biçimidir. Çalışmanın konusunun raporlandığı bilimsel makale bu biçime uygun olarak hazırlanmalıdır.
Başlık hazırlama:
Bilimsel makalenin başlığı, her yerde görülen ve makale hakkında ilk izlenimi veren bölüm olduğu için son derece önemlidir. İçeriği en az sayıda kelime ile en doğru şekilde yansıtmalı, kısaltma ve formüller içermemeli, içeriği anlatmayacak kadar kısa olmamalı ve gereksiz kelimelerle dolu olacak kadar da uzun olmamalıdır.
Kısa özet hazırlama:
Kısa özet, adı üzerinde yazdığınız tüm makalede neler olduğunu basitçe anlatan kısa bir metindir. Pek çok okuyucu öncelikle kısa özeti okur ve ilgisini çekerse makaleyi okumaya devam eder. Geçmiş zaman kipinde yazılmalı ve makalede yer almayan bilgiler vermemelidir. Tek başına da yayımlanacağı göz önünde bulundurularak ana kısma bakmaya ihtiyaç duymadan okunacak şekilde yazılmalıdır.
Giriş hazırlama:
Giriş bölümü aslında okuyucuya çalışmayı izah etme alanıdır. Burada problemden bahsedilir, neler incelendiği anlatılır, hipoteze ve kısaca elde edilen sonuca yer verilir. Çalışmada kullanılan yöntem giriş kısmında anlatılır. Çalışmanın ana bulguları anlatılmalıdır. Çalışma sonrası elde edilen sonuçlar da giriş kısmında en sade haliyle okuyucuya sunulmalıdır. Ana kısımda yer alan kısaltmalardan bu bölümde bahsedilebilir.
Malzeme ve yöntemler bölümünü hazırlama:
İşte bu bölüm en detaylı yazılması gereken bölümlerden bir tanesi çünkü okuyucu, buradaki bilgiler ışığında genel olarak tüm çalışmayı değerlendirmektedir. Geçmiş zaman kipinde yazılan bu bölümde, çalışmada kullanılan yöntem ayrıntılarıyla anlatılır. Çalışmanın tarif edildiği ve gerekirse savunulduğu bölüm de yine burasıdır.
Sonuç kısmını hazırlama:
Sonuç kısmında artık çalışmanın detaylarından değil, çalışma ile elde edilen sonuçtan bahsedilir. Tekrar eden veriler yerine örnek veriler kullanılmalıdır. Çalışmanın olumsuz yönlerine burada yer verilebilir. Eğer sonuçlar tablo şeklindeyse ve açıkça anlaşılıyorsa bir metin ile açıklamaya gerek yoktur.
Tartışma yazma:
Tartışma artık zurnanın zırt dediği bölümdür. Çalışmadan ve sonuçlardan bahsedilmez, olması gereken değerlendirme yapmaktır. Çalışma hakkındaki değerlendirmeleri ve yorumları burada anlatabilirsiniz. Hipotezi destekleyip desteklemediğinizden bahsederek diğer çalışmalarla olan uyumunu ya da uyumsuzluğunu anlatabilirsiniz. Tartışma bölümünü kısa bir özetle bitirebilirsiniz.
Bilim dünyasındaki çalışmaların bel kemiği olan bilimsel makale nedir, nasıl yazılır gibi merak edilen soruları yanıtlayarak konu hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Elbette akademik bir çalışma olan bilimsel makale çok daha detaylı bir konu ancak bu yazımızda hiç bilgisi olmayanların konu hakkında fikir sahibi olmasını hedefledik.
