Ayşegül Kahvecioğlu / Ankara – Bu çağrıya Cumhurbaşkanı Erdoğan Afrika ziyareti dönüşünde çok sert tepki göstererek, “Bunları ülkemizde ağırlamak gibi bir lüksümüz olamaz” demişti.
Erdoğan, dün Eskişehir’de katıldığı toplu açılış töreninde ise “Gerekli talimatı Dışişleri Bakanıma verdim. Bu 10 tane büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmelerini hemen halledeceksiniz dedim. Bunlar Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler” ifadelerini kullandı. Erdoğan’ın 10 büyükelçi için “istenmeyen adam” talimatı, gözleri bu sürecin nasıl işletileceğine çevirdi.
‘En ciddi kınama’
Latince “istenmeyen kişi” anlamına gelen “persona non grata” terimi, devletler arası ilişkilerde “bir ülkeye girmesi veya o ülkede kalması ülkenin yerel hükümeti tarafından yasaklanan yabancı kişi”ler için kullanılıyor. “İstenmeyen adam” prosedürü, kendisine verilen siyasi dokunulmazlık hakkı sayesinde tutuklama ve herhangi bir kovuşturmadan korunan yabancı bir diplomata herhangi bir ülkenin uygulayabileceği en ciddi kınama biçimi olarak kabul ediliyor.
Yasal süreç
“İstenmeyen adam” prosedürü, 1961 tarihli Viyana Konvansiyonu’nun 9. maddesinde düzenleniyor. Buna göre, ülkeler herhangi bir zamanda, kararının gerekçesini açıklama zorunluluğu bulunmaksızın bir yabancı diplomatı “istenmeyen kişi” ilan edebiliyor. Bu takdirde, diplomatı gönderen devlet, duruma göre ilgili kişiyi ülkeye geri çağırabiliyor ya da misyondaki görevine son verebiliyor. Eğer diplomatı gönderen devlet, bu yükümlülüğünü yerine getirmeyi reddeder veya makul bir süre içinde yerine getirmezse, ülkeler ilgili kişiyi misyonun bir üyesi olarak tanımayı reddedebiliyor.
Dışişleri Bakanlıkları tarafından yapılan “istenmeyen adam” ilanı, diplomatik görevlinin siyasi veya diplomatik dokunulmazlığını kaldırmıyor; ilgili devlete soruşturma, tutuklama ve kovuşturma yapma hakkı vermiyor. Bu deklarasyon yoluyla egemen ülke, istenmeyen kişi ilan ettiği diplomatı ülke sınırları dışına çıkaracağını ya da ülke sınırları içine almayacağını duyurmuş oluyor. “İstenmeyen kişi” ilan edilen diplomat ülkeyi terk etmez, bu konuda çekingen davranır veya bunu reddedecek olursa doğrudan sınır dışı edilme ve hakkında yasal süreç başlatılma tehdidi ile karşı karşıya kalıyor. Konsolosluk binalarının dokunulmazlığı bulunması nedeniyle bu bina ve eklentilerine müdahale edemeyecek olan ilgili devlet, “istenmeyen kişi” ilan ettiği diplomatın ülkeyi terk etmesi için seyahat serbestliğini sağlamakla yükümlü bulunuyor.
Misilleme yapılabilir
Ülkelerin “Persona Non Grata” ilanının dayandığı temel sebepler arasında ise şunlar yer alıyor:
Diplomatik görevlinin, kabul eden devlet menfaatlerine aykırı tutum ve davranışları
Diplomatik görevlinin, kabul eden devlet sınırları içinde suç işlemesi
Misilleme (Diplomatik görevlisi başka bir ülkede Persona Non Grata ilan edilen devletin, bu ilana karşılık olarak o devlete ait olan diplomatik görevliyi de kendi ülkesinde Persona Non Grata ilan etmesi)
Bazı örnekler
Yakın geçmişte Türkiye’nin de taraf olduğu pek çok “Persona Non Grata” uygulamasından bazıları şöyle:
2013 yılında Mısır, Türkiye’nin Kahire Büyükelçisi Hüseyin Avni Botsalı’yı “Türkiye’nin içişlerine karışmasını” gerekçe göstererek “istenmeyen adam” ilan etti. Karara karşı Türkiye de misilleme yaparak Mısır’ın Ankara Büyükelçisi Abderahman Salaheldin’i “Persona Non Grata” ilan etti.
2016 yılında Bulgaristan, ülkede görevli bir Türk diplomatı, sosyal işlerde görevli olduğu halde din işleriyle ilgilendiği gerekçesiyle “istenmeyen adam” ilan etti. Bulgaristan’ın bu kararına Türkiye de, Bulgaristan’ın İstanbul Başkonsolosluğu’nda görevli bir konsolosu “istenmeyen adam” ilan ederek jet hızıyla karşılık verdi.
10 büyükelçi kimdir?
ABD’nin Ankara Büyükelçisi David M. Satterfield: 27 Haziran 2019’da Ankara’ya atandı. Satterfield, Dışişleri Bakanlığı bünyesinde ayrıca Irak Koordinatörü ve Dışişleri Bakanı Kıdemli Danışmanı, ABD’nin Bağdat Büyükelçiliği Başmüsteşarı, ABD’nin Kahire Büyükelçiliği Maslahatgüzarı ve Beyrut Büyükelçisi olarak da görev yaptı. Satterfield’in Orta Doğu’da yaklaşık kırk yıllık deneyimi bulunuyor.
Almanya’nın Türkiye Büyükelçisi Jürgen Schulz: Ekim 2020’den beri görevde. Schulz, Ankara’daki görevine başlamadan önce New York Birleşmiş Milletler Daimi Temsilciliği’nde görev aldı. 2018-2020 yılları arasında Birleşmiş Milletler Peacebuilding Commission Organizasyon Komisyonu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılığı ve 2017’de ECOSOC Başkan Yardımcılığı görevinde bulundu.
Fransa Büyükelçisi Hervé MAGRO: Haziran 2020’de göreve başladı. MAGRO büyükelçilikten önce Türkiye’de, İstanbul Başkonsolosluğu ve kariyerinin henüz başındayken, Ankara’da üçüncü kâtip ve ikinci kâtip olarak da görev yaptı.
Finlandiya Büyükelçisi Arı Mäkı: 2019’dan beri Ankara’da görev yapıyor. Daha önce ülkesinde Kuzey Afrika Bölge Müdürlüğü ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika Biriminin Başkan Yardımcılığını yapan Mäkı, İran ve Ermenistan’da da bulundu.
Danimarka Krallığı’nın Büşükelçisi Danny Annan: Ankara’ya geçtiğimiz mart ayında atandı. Ülkenin Ankara’daki büyükelçiliği Azerbaycan’ı da kapsıyor. İran’ın önceki büyükelçisi olan Annan, Hindistan, Sri Lanka, Lübnan ve Suriye’de de görevlendirilmişti.
Hollanda Krallığı Büyükelçisi Marjanne de Kwaasteniet: Eylül 2018’den bu yana Ankara’da görev yapıyor. Büyükelçi daha önce, AB Dış Politika Dairesi Başkanlığı dahil olmak üzere, AB’nin Politika departmanlarında görev almasının yanı sıra NATO Daimi Temsilciliği de yaptı.
İsveç’in Türkiye Büyükelçisi Staffan Herrström: Göreve Eylül 2020’de başladı. Herrström büşükelçi olarak bulunduğu pek çok noktanın yanı sıra, kariyerinin başında Orta ve Doğu Avrupa Dairesi Başkanı ve Politika ve Metodoloji Daire Başkanı olarak da görev yaptı.
Kanada Büyükelçisi Jamal Khokhar: 2020’nin başında göreve başladı. Khokhar, aynı zamanda, Gürcistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’ın da büyükelçisi ve bu yılın başından beri Kanada’nın İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) özel elçisi.
Yeni Zelanda Büyükelçisi Wendy Hinton: Mart 2018’den bu yana Türkiye’de görev yapıyor. Wendy, aynı zamanda İsrail, Azerbaycan ve Ürdün Büyükelçisi. Wendy, kariyeri boyunca Kuzey Asya ile siyasi ve ekonomik ilişkiler üzerine yoğunlaştı.
Norveç Krallığı Büyükelçisi Erling Skjønsberg: Ekim 2019’da göreve başladı. Skjønsberg, aynı zamanda Azerbaycan’ın da Büyükelçisi ve Sudan ve Güney Sudan Eski Özel Temsilcisi.
