Türkiye’nin ilk yerli otomobili Devrim’in üretilmesinin üzerinden 60 yıl geçti. Proje, dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in, 1961’de Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) toplantısında yerli otomobil isteğini dile getirmesiyle başladı. Artık Türkiye yerli otomobili konuşuyordu. Hiç kimsenin, Türklerin kendilerine ait bir motor yapabileceğine dair inancı yoktu. Ancak tüm olumsuz düşüncelere rağmen inanılmaz bir durum yaşandı ve Devrim Arabaları projesi toplamda 129 günde tamamlandı.

Devlet Demiryolları Fabrikaları ve Cer Daireleri yöneticisi ve mühendisler 16 Haziran 1961 günü bu özel görev için toplantıya çağrıldı. TCDD Genel Müdür Yardımcısı Emin Bozoğlu, Ulaştırma Bakanlığı’ndan alınan yönergeyi mühendislere ve yöneticilere açıkladı. Verilen yönergede öncelikle yapılacak olanın ordunun binek araca olan ihtiyacının karşılanması olduğu belirtildi. Bu amaç için TCDD İşletmesine 1 milyon 400 bin TL ödenek ayrıldı. Arabanın teslim tarihi 29 Ekim 1961 olarak belirlendi. Bu mühendislerin 4.5 ay süresi olduğu anlamına geliyordu.

GECEYİ GÜNDÜZE KATARAK ÇALIŞTILAR
20 mühendis ve 200 işçi geceyi gündüzüne katarak çalıştı. Devrim Arabaları yola çıkmadan bu pozu verdiler.

Projede 20 mühendis ve 200’e yakın işçi görev aldı. Çalışmalar için bugün Türkiye Raylı Sistem Araçları Sanayii Anonim Şirketi (TÜRASAŞ) olan Eskişehir Demiryolu Fabrikaları dökümhanesi belirlendi. Atölyenin kapısına bir de levha asıldı. Levhada arabanın teslimine kaç gün kaldığı yazıyordu. Aracın temel ve teknik özelliklerinin başka bir araca benzememesi için iki farklı numune oluşturuldu. Bu hatanın önüne geçmek için arabanın modeli değiştirildi, iki gövde çakıldı. Biri A ve öteki B olmak üzere iki ayrı motor hazırlandı. Arabalardan biri makam arabası olarak siyaha boyandı ‘Tecrübe’ adı verildi. Beyaza boyanana ise ‘Devrim’ adı konuldu.

Bir yandan yapılan ilk aracın son çalışmaları yürütülürken bir yandan da Cumhurbaşkanı’na sunulacak olan B otomobilinin yetiştirilmesi için son hız çalışıldı. B tipi aracın son kat boyası 28 Ekim’de vuruldu. Pasta ve cilası Ankara’ya sevk edilirken trende yapıldı. Buharlı lokomotif ile çekilmesi sırasında bacadan çıkan kıvılcımlar ile araçların alev almaması için benzin depoları boşaltıldı. Devrim arabalarını taşıyan tren sabaha karşı Ankara’ya ulaştı.

Dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, araçla Anıtkabir’e gitti, hipodromdaki geçit resmine katıldı.

Benzin ikmali unutuldu, Devrim bitti

Arabalara eşlik edenlerin benzin ikmalinden haberleri yoktu. Meclis’in önünde durum anlaşıldı ve birine benzin konuldu. İkincisine benzin ikmali yapılırken Cemal Paşa’nın “Neler oluyor?” sorusuna direksiyondaki Mühendis Rıfat Serdaroğlu “Paşam, benzin bitti” cevabını verdi. Cemal Paşa, Anıtkabir’e 1 numaralı araçla seyahat etti. Arabadan indi ve “Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz” dedi.

Yerli otomobilin birçok parçası Eskişehir’de yapıldı

Çalışmalara diğer otomobil tipleri ve teknik özellikleri araştırılarak başlandı. Daha sonra arabanın tipi, boyutu, şanzımanı vb. öteki yedek parçalar, tasarlanması ve en son imal edilmesi planlandı. Devrim arabasında ilk olarak normal bir arabanın temel özellikleri istendi. Yapılması planlanan araba beş kişilik olarak, 1000-1100 kg ağırlığında belirlendi. Fiziksel özellikler tespit edildikten sonra araca 4 zamanlı ve 4 silindirli ve 50-60 hp (beygir) bir motor konulması düşünüldü.

Aracın karoseri için seçilen 1:10 ölçekli maketlerden birinin 1:1 ölçekli alçı modeli yapıldı. Karoserin üst bölgesi ise kaputa benzeyen saçların bu modele uygun olarak yapılan beton kalıplar üzerinde çekiçle dövülmesiyle imal edildi. Warswa’nın örnek alındığı motorun gövde ve başlığı Sivas Demiryolu Fabrikası’nda dökülüp Ankara Demiryolu Fabrikası’nda işlendi. Piston, segman ve kolları Eskişehir’de imal edildi. Arabanının motoru Ankara Demiryolu Fabrikasında monte edildi. Elektrik donanımı ile diferansiyel dişlileri, kardan istavrozları ve motor yatakları ile cam ve lastikleri dışında bütün özellikleri ve mekanik donanımları yerli üretimdi.

Türkiye’ de yapılan ilk otomobil kendi motorunun gücüyle ortaya çıktı.

Seri üretime geçilseydi 30 bin liradan satılacaktı

Projede bulunan 20 mühendis bunu bir görev olarak değil; yaşam amacı, haysiyet ve onur mücadelesi olarak görüyordu. O denli özverili çalışmışlardı ki, hafta sonları dâhil günlük 12 saate çıkan çalışma süreleri olmuştu. Eve gitmektense araba kaportasında uyumuşlardı. 30 bin adet üretilmesi planlanan Devrim otomobilinin seri üretime geçmesi sonrasında fiyatı ise 30 bin lira olarak belirlenmişti.

Devrim arabalarının hemen hemen her parçası elde yapıldı. 4 kapılı sedan tipi Devrim’in koltukları ve bagajı, kalabalık aileler düşünülerek geniş tutuldu.

Otomobilden çok boş deposu konuşuldu

30 Ekim sabahı, bütün gazeteler de söz birliği etmişçesine Devrim Arabası ile ilgili “100 metre gitti bozuldu” manşeti attı. Fakat 2 numaralı aracın ilk gün hipodromda yaptığı geçişten veya Cemal Gürsel’in Anıtkabir’e bir başka Devrim Arabası ile gittiğinden hiç bahsedilmedi. Hatta gündemde bütün haberler, konuşmalar ve fıkralar üretilen arabanın boşa yapıldığına ve paranın boşa gittiğini söyledi. Fakat basın, “Devrim’e ayrılan ödenek heba edildi” derken; aynı yıl Tarım Bakanlığı tarafından ‘At neslinin ıslahı’ için ayrılan 25 milyon TL’lik ödenekten hiç bahsetmemişti.

KADERİ BENZEMESİN

Türkiye’nin merakla beklediği yerli otomobil ‘TOGG’un tanıtımının ardından akıllara Eskişehir’deki müzede sergilenen Devrim Arabası geliyor. Türkiye’nin yerli otomobili TOGG’un yürüyen ilk ön gösterimi 2019 yılı Aralık ayında yapılmıştı. 2021 yılı içerisinde Gemlik tesislerinin tamamlanmasıyla 1.500 personelin istihdam edileceği TOGG’un ilk üretiminin 2022 yılının son çeyreğinde gerçekleşmesi bekleniyor. Vatandaşlar 1961 yılında yaşanan Devrim otomobilinin hikayesine benzer bir hikayeyi Türkiye’nin ilk yerli elektrikli otomobili olan TOGG’da yaşanmamasını umuyorlar.

Her fedakarlığın cezası verilir

Geceli gündüzlü çalışmalar sonunda tamamlanan ilk yerli otomobil, Türkiye tarihindeki en önemli sanayi girişimlerinden biri olmasına rağmen daha çok deposuna benzin konulmasının unutulmasıyla ün yaptı. Yönetmenliğini Tolga Örnek’in, yapımcılığını Türker Korkmaz/Arti Film’in yaptığı ‘Devrim Arabaları’ filminde geçen şu cümle yaşanılanları özetlemişti: “Bu devlet için hizmet eden herkese elbette ki bu fedakârlığının cezası verilecektir.”  Devrim otomobili, Eskişehir’de TÜRASAŞ Devrim Arabaları Müzesi’nde sergileniyor. Yapımında kullanılan kaynak motoru, matkap, torna tezgahları, aracın kireç taşından maketi gibi birçok materyal yer alıyor.

Ayarlı direksiyon kabul edilmedi Cadillac yaptı

Devrim Arabaları, 4.5 ay gibi kısa bir sürede üretilmeleri bir yana, ‘İmkansız’ diye bir şeyin olmadığının ispatı olarak da Türk tarihi açısından önemli. 20 mühendis ve 200 işçinin canla başla, geceyi gündüzlerine katarak geliştirdikleri otomobiller sonrasında yabancı otomobil üreticilerine de ilham oldu. Üretim aşamasında Türk mühendisleri, ayarlı direksiyon fikrini ortaya attı. Ancak vakit darlığından ötürü kabul görmedi. İşte Türk mühendislerin düşündüğü otomotivdeki bu yeni fikri, iki yıl sonra Cadillac markası dünyaya yeni bir özellik olarak tanıttı.