Kitap okumayı sevenler, Nobel Edebiyat Ödülü o yıl kime verilmiş; New York Times Çok Satanlar Listesinde kimler var takip ederler. Sırf, ödül alacak ne yazmışlar diye merak ederek, okumaya başlamıştım, Gabriel Garcia Marquez’i ve William Golding’i. Okuduğum ilk eserleri; Kırmızı Pazartesi ve Sineklerin Tanrısı idi. Dünya ve ülkemizin şu anki hali; bu romanlar insanlar var oldukça güncelliğini yitirmeyecek dedirtiyor. Birinde, göz göre göre gelen bir cinayetin anatomisi, diğerinde ise kıt kaynakları paylaşmaya çabalayan önce masum bir grup çocuğun, zaman içinde bölünerek girdikleri vahşi kavga hikaye edilir zira.
New York Times Çok Satanlar listesi ise, daha renklidir. Bazen konu ilginizi çeker bir yapıtta. Hep ölüm hakimken yaşantımıza, ölümsüzlüğü yazanlar mesela, David Sinclair gibi. David Sinclair ne söylüyor yazmadan evvel; popüler kültür sağlıklı yaşamaya nasıl yaklaşıyor bir bakalım.
Sağlıklı yaşam, spor, formda ve zinde kalmak; diğer tüm sıcak gündem başlıklarının yanısıra varlığını mütevazı şekilde sürdürür. “Glutenden, şekerden uzak durun!” diye adeta azarlayan ünlü hekimlere, bazen hafif tebessümle mutlaka kulak kabartılır ama gıda sanayii, ucuza üretilip, reklamların maliyetiyle bile nispeten ucuza satılan ve karın doyuran glutenli ve şekerli mamuller üzerine kuruluyken, söyledikleri yapılabilir mi? O ayrı bir meseledir. Ülkemizde de dünyada da durum böyledir.
Son 10 yıldır, kronik hastalıkların, yaşam tercihleri ile yakın ilişkisi defaatle kanıtlanmışken ve bu hastalıklar bir kez belirince tedavileri karmaşık ve başarı şansı düşükken, hastalıkları kader gibi görme alışkanlığı çok derindir. Velhasıl, modern insan, temel gıdalar konusunda bile kafa karışıklığı ve ekonomik sıkıntı içindedir ekseriyetle.
Spor ise, gayretli olup, yaşamına yürüyüşü katabilenler dışında fazla rağbet görmez aslında.
Hal böyle iken, belki yaman bir çelişki olarak, bir grup bilim insanı, sağlıklı yaşamın da ötesinde, ölümsüzlük formülü peşindedir hep. Ölümsüzlük formülünü arayış çok eski zamanlara dayanır aslında. Tevatür de boldur.
Kanaatimce, bu konudaki en etkileyici hikayelerden biri, Çin’in ilk imparatoru, Qin Shi Huang’ın ölümsüzlük arayışıdır. İmparator, tahta çıktığı 13 yaşından itibaren, bir taraftan dönemin bilim insanlarına ölümsüzlük formülünü bulmayı emretmiş; bir taraftan da Mısır’a özenip, Çin’in ilk anıt mezarını inşaa ettirmiştir. MÖ 200 lerde, yapımı 40 yıl süren sözkonusu anıt mezar, insanlığa, 1974 yılında tesadüfen keşfedilen Terrakotta Ordusu’nu hediye etmiştir. Çin’in ilk başkenti Xi’an’da bizzat ziyaret etme şansı bulduğum kazı alanı ve müzedeki kaynaklara göre, imparatorun ölümsüzlük arayışı ise 50 yaşında son bulmuştur.
Çin’in ilk imparatorundan günümüze kadar, ölümsüzlük arayışı hız kesmedi. Sadece, insanlık diğer pek çok konuyla meşgulken, bu konuya biraz bilim kurgu gibi bakılır oldu.
Yaşlanma olgusu üzerinde çalışan en saygıdeğer isimlerden biri Harvard genetik profesörü David Sinclair’dir. Sinclair, 2019 yılında yayınlanan ünlü kitabı “Yaşam: Neden yaşlanırız- ve Neden Yaşlanmak Zorunda Değiliz”‘ de, (Lifespan: Why We Age-and Why We Do not Have To) yaşlanmayı bir hastalık olarak nitelendirir. Keza, yaşlanma, vücudun kendini yenileme yeteneğinin yıllar içinde azalması olarak tabir edilse de, bu kaçınılmaz değildir ve geri çevrilebilir. Sinclair’e göre, 2016 Nobel Tıp Ödülüne layık görülen Yoshinori Ohsumi’nin bulguları, vücudun kendini yenileme mekanizmaları konusunda devrim niteliğindedir. Ohsumi, fiziksel tehditler (doğal nedenler, fasılalı oruç, kardiyo egzersizleri vs.) altında, vücudumuzun kendini yenileme hızının hücresel olarak arttığını kanıtlamıştır. Buna, otofaji denilmiştir. 2016’dan itibaren, fasılalı oruç diyetleri de bu nedenle popüler olmuştur. Vücut, oruç ile kendini hücresel düzeyde yenilemektedir. Sinclair, vücudu, otofajiye, fiziksel bir tehdit olmadan da yöneltecek tek bir formül veya “hap” peşinde olduğunu yazmakta ve anlatmaktadır.
Bilim, mütevazı ve sessizce ölümsüzlük ararken, insanlık en basit nedenlerle ve ihmallerle gelen ölüme çare bulamıyor maalesef. İnsan olmak, başlıbaşına kocaman bir çelişki. David Sinclair’in, katıldığı ve bulgularını anlattığı bir konferansta, genç bir adam; “iyi hoş da böyle bir dünyada ölümsüz olup da daha fazla mı acı çekelim.” deyiverdi. Haksız mı?
18 Mart, milletimizin eşi benzeri görülmemiş bir varlık mücadelesi aynı zamanda, Atamızı ve o direnci gösteren tüm neferlerimizi saygı ile anıyorum.
