Paris’in, sömürge devrinde Cezayir topraklarındaki Sahra Çölü’nde yaptığı nükleer denemelerin radyoaktif kalıntılarının kum fırtınasıyla Fransa semalarına ulaşması Cezayirli araştırmacılar tarafından, ‘yılan terbiyecisinin yılan tarafından ısırılmasına’ benzetildi.

Havadaki kum tanelerinin, ülkenin güneyi, doğusu ve orta bölgelerinde, gökyüzünde, sarı ve turuncu renge yol açtığı paylaşıldı.

France Plus’a konuşan Cannes Üniversitesi Araştırmacısı Pierre Barbie, “Fransa’ya son periyotta ulaşan rüzgarlar beraberinde radyoaktif kalıntılı kumlar taşıdı. Fransa semaları, çöl kumları nedeniyle turuncuyla kaplandı” dedi.

Kum tanelerinin Fransa’nın Sahra Çölü’nde yaptığı nükleer denemelere ilişkin radyoaktif ‘Cesium-137’ hususu taşıdığını söyleyen Barbie, kelam konusu bulgunun Chapelle-Dubois bölgesinde alınan örneklere dayandığını anlattı.

Fransız akademisyen, radyoaktif Sezyum-137 unsurunun 30 yıl ömrü olduğunu bu müddetin akabinde radyoaktivitesinin yarısını yitirdiğini ekledi.

Fransa’nın Cezayir’deki nükleer denemeleri

Fransa’nın Cezayir topraklarındaki Sahra Çölü üzerinde yaptığı ‘Mavi Çölsıçanı’ isimli 13 Şubat 1961 tarihli nükleer denemelerin birincisinin 61. yıl dönümü yakın vakitte geride kaldı.

Cezayir Dışişleri Bakanı Sabri Bukadum, bu devirde toplumsal medya hesabı üzerinden yaptığı paylaşımda, “Fransa’nın nükleer denemesi 70 kiloton gücündeydi. Bu Hiroshima’ya atılan nükleer bombanın üç-dört katı büyüklüğünde. Bu patlamanın felaket radyolojik tesirleri oldu” sözlerine yer verdi.

Fransa, Cezayir’deki sömürge devrinde 1960-1966 yılları ortasında 17 farklı nükleer deneme yaptı. Cezayir, Paris’ten bağımsızlığını 1962 yılında kazanmasına karşın Fransa bu nükleer denemelerine devam etti.

Cezayir, hala daha resmi olarak Fransa’dan nükleer denemelerinin yerini paylaşmasını ve olayın mağdurlarına tazminat ödenmesini talep ediyor. Paris ise ortadan geçen yarım yüzyıla karşın Cezayir’in bu taleplerini karşılıksız bıraktı.

‘Üç kıtayı etkileyebilir’

Cezayirli tarihçi Buyruk Rahile, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Fransa’nın II. Dünya Savaşı’nın akabinde ‘nükleer ülkeler kulübüne’ katıldığını, bu periyotta ‘bilimsel araştırmalar ismi altında nükleer denemelere giriştiğini’ aktardı.

Fransa’nın evvel İngiltere ile iş birliğiyle akabinde 1950’lerde İsrail’in takviyesinin getirdiği Amerikan katkısıyla 13 Şubat 1960’da birinci nükleer bomba denemesini yaptığına işaret eden Rahile, Fransa’nın denemelerini 1966 yılına kadar devam ettirdiğini, Cezayirli kimi mahkumların da patlamaların tesirinin uzaklığını ölçmek için ‘deney faresi’ olarak kullanıldığını anlattı.

Rahile, Fransa’nın radyoaktif husus taşıyan kum fırtınasına tutulmasını “yılan terbiyecisinin yılan tarafından sokulmasına” benzeterek, şunları kaydetti:

“Bu, direk etkisi ve ortadan geçen yıllara karşın devem eden tesirleriyle, vahim bir cürüm. Yüzlerce yeni doğan kötürüm doğdu. Sağlıklı beşerler kronik hastalıklara yatkın hale geldi. Bozulan bitki, yeryüzü ve yeraltı suları da bu işin eforu. Akademik çalışmalar gösteriyor ki Fransa’nın Cezayir’deki nükleer denemelerinin sonuçları Cezayir ile sonlu kalmayacak ve yüzyıllara yayılarak Avrupa, Asya ve Afrika’da tesirleri görülecek.”

‘Cezayir gereğince baskı uygulayamıyor’

Cezayirli senarist ve tarih araştırmacısı Rabih Şık de Fransa’nın ‘insanlık tarihinde bir leke olarak kalacak’ bu kabahatlerinden kaçınmakta ısrarcı olduğunun altını çizdi.

ABD’nin II. Dünya Savaşı sonunda Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki kentlerine attığı atom bombalarından daha yüksek olduğunu anımsatarak, “Uluslararası toplumun sessizliği ve Cezayirli makamların memleketler arası baskıyı arttırmaktaki yetersizliği hayret verici. Bu Fransa’nın Cezayir’deki sömürge hataları karşısında milletlerarası topluluğun onaylayıcı bir eylemsizliğini ortaya koyuyor. Cezayir makamları bu cürümlere karşı milletlerarası baskıyı arttırmalı. Sömürgeci Fransa’nın gururunu kıracak adımlar olmadan açıklamalar tek başına yetmez” tabirlerini kullandı.

Fransa’nın özür dilemeden sömürgeyle yüzleşme eforu

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransız tarihçi Benjamin Stora’yı Temmuz 2020’de “sömürge tarihi ve Cezayir Savaşı” konusunu araştırarak ‘iki halk ortasında uzlaşıyı’ sağlamak üzere görevlendirdi.

Elysee Sarayı, Macron’un 20 Ocak 2021’de raporu teslim aldığını, bu mevzudaki çalışmaları sürdürmek istediğini ve bu raporun ışığında birtakım inisiyatifler alacağını açıkladı.

Rapor sonucunda iki ülke ortasındaki geçmişin daha geniş biçimde aydınlatılması için bir “hakikat komisyonu” kurulması tavsiye edildi. Stora’nın çalışmasında Fransa’daki eğitim müfredatının değiştirilmesi, sömürge tarihine ait arşivlerin bilim adamlarına açılması üzere tavsiyeler yer aldı.

Macron, Cezayir sömürge geçmişi konusunda kendisinden evvelki altı cumhurbaşkanından daha ileri gitmesine karşın rapor Cezayir’in öncelikli talebi olan Fransa’nın sömürge periyoduna ait resmi bir özür dilemesinin tersine tavsiyede bulundu. Bunun üzerine, Macron’un makamından sömürge konusunda özür dilemeyeceğinin resmi olarak belirtilmesi, Kuzey Afrika ülkesinde ağır reaksiyonla karşılandı.

Cezayir, Fransız sömürge yönetiminin ülkeden ayrılırken Cezayir’in Osmanlı devrine de ilişkin yüz binlerce evrakı kaçırdığını ve bunların iadesini istiyor. Cezayir basını, raporda tarih arşivlerinin açılmasından bahsedilirken bunların iadesi konusunda sessiz kalınması dikkati çekti.

Stora’nın raporunda ayrıyeten ülkesinin Cezayir’de 17 nükleer deneme gerçekleştirdiği bilgisi yer aldı.

Fransa’nın Afrika kıtasındaki sömürgeci tarihinin en aktüel ve en kanlı örneğini teşkil eden Cezayir, 1954’te bağımsızlık gayretine başladı.

Ülkede yıllar süren savaşta yaklaşık 1.5 milyon Cezayirli hayatını kaybetti, milyonlarca insan yerinden oldu.