DÜNYA TAŞLARDAN-SÖZCÜ.COM.TR

Taliban, ABD liderliğindeki güçlerin 20 yıl sonra Afganistan’dan çekilmeye başlamasıyla ülkede etkinliğini artırırken, dün itibariyle tüm vilayetlerin yönetimini ele geçirdi. Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani, ülkeyi terk etti. Uluslararası basın tarafından paylaşılan fotoğraflar, geride kalanların endişesini ve ülkeyi terk etme mücadelelerini ortaya koydu.

Peki Taliban ne zaman ve nasıl ortaya çıktı? Bugünkü gücüne nasıl kavuştu? Nasıl uygulamaları var? Bu yazıda hepsini sizler için derledik…

İÇ SAVAŞ İLE ORTAYA ÇIKTI

Taliban, Arapça talib (öğrenci) kelimesinin çoğulu Taliban (öğrenciler) adını kullanarak 1994 yılında 50 medrese öğrencisinin katılımıyla kuruldu. Sadece Afganistan’da 85 bin savaşçısı olduğuna inanılan Taliban, kurulduktan sonra, dokuz yıl boyunca mücahitler olarak adlandırılan Afgan isyancılarla birlikte Sovyet işgaline karşı savaştı. Kuruluş felsefesini de Afganistan’da İslam’a dayalı bir yönetim getirmek olarak tanımladı.

ABD, Soğuk Savaş sırasındaki en büyük düşmanı eski SSCB’ye karşı yürütülen politikanın bir parçası olarak o dönemler, mücahitlere silah ve para sağlıyordu. Sovyetler ise o dönem, ülkenin ilk cumhurbaşkanı Mohammad Daoud Khan’a karşı kanlı bir darbe düzenleyen komünist liderleri destekliyordu.

Sovyetler, 1989’da Afganistan’dan çekildikten sonra, ülke kısa sürede kaosa sürüklendi. Tarihler 1992’yi gösterdiğinde, iktidar savaşı yaşanan Afganistan’da iç savaş patlak verdi.

İç savaşta ortaya çıkan gruplardan biri de Taliban’dı…

DİNİ OKULLARDA EĞİTİM GÖRENLERDEN OLUŞUYOR

Afganistan ve Pakistan’da muhafazakar dini okullarda eğitim gören Taliban milisleri 1994’te örgütü kurdu ve devlet sahnesinde önemli bir rol üstlendi.

İç savaştan yararlanan Taliban, Kabil’den sonraki en büyük şehir olan Kandahar’ın kontrolünü ele geçirerek hızlı askeri kazanımlar elde etti ve buradaki halka ‘barışçıl’ yaşam sözü verdi. Savaştan bıkmış halk, onları kurtarıcıları olarak görürken, uluslararası kamuoyu onları savaş suçu işlemekle itham ediyordu.

1996’da Taliban başkent Kabil’i ele geçirdi ve ülkenin son komünist başkanı Necibullah Ahmedzai’yi Kabil meydanında astı. Afganistan’ı bir İslam emirliği ilan etti ve İslam hukukunun katı yorumunu empoze etmeye başladı. Bu başarısı sadece üç ülke tarafından tanındı: Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Pakistan.

Yerel yönetimin yol açtığı yolsuzluklarla savaşacağını açıklaması, onları halk arasında kısa sürede popüler hale getirdi.

KADINLARIN EĞİTİM GÖRMESİ YASAKLANDI

Ancak grup, ‘iç savaş suçlarının devam etmemesi için getirdiği kısıtlamaları’ hiç bir zaman hafifletmedi. Kadınların eğitim görmesi, doktorlar hariç tüm kadınların çalışması yasaklandı. Kurallara uymayanlar ölümle tehdit edildi, sokaklarda işkence gördü, hapse atıldı.

Yönetimde kaldıkları altı yıl boyunca eğlence sektörünün (müzik, televizyon gibi) kısıtlandığı, azınlıkların kötü muameleyle karşılaştıkları bilinir. Taliban’ın yönetimde kaldığı süre boyunca, erkek sporcuların kıyafetlerine karışırken, beş vakit namaz nedeniyle maçlara ara verilmesi, ülkede spor faaliyetlerini de durma noktasına getirdi. 2001 yılında Bamiyan eyaletindeki tarihi Buda heykellerini yok etme kararı, dünya çapında büyük tepkilere yol açtı.

1999’da Birleşmiş Milletler, Taliban’a El Kaide ile bağlantıları nedeniyle yaptırımlar uyguladı.

11 EYLÜL’DE AFGANİSTAN ROLÜ

ABD, 7 Ekim 2001’de Taliban’ın, eski mücahit komutanı Abdul Rab Rassool Sayyaf tarafından ülkeye davet edildikten sonra, El Kaide lideri Usame bin Ladin’i teslim etmemeleri nedeniyle Afganistan’ı işgal etti.

Dönemin ABD Başkanı Bush, tüm müzakereleri kapalı tutarken, örgütün 11 Eylül’deki rollerine ilişkin istedikleri kanıtları da sunmayı reddetti.

ABD ve müttefikleri Afganistan’a bombalar yağdırırken, Taliban birkaç ay içerisinde iktidardan ayrılmak zorunda kaldı. 2001’in Aralık ayında Hamid Karzai başkanlığında yeni bir geçici hükümet kuruldu. Ancak 2006 yılında, Taliban yeniden bir araya geldiğinde, gruba yeni mücahitler katmış, ve işgalcilere karşı mücadelesini geliştirmişti.

40 BİNDEN FAZLA SİVİL ÖLDÜ

Yaklaşık 20 yıl süren çatışmalar sonucu Afganistan, harap oldu… 40 binden fazla sivil hayatını kaybetti. 64 bin Afgan askeri ve 3 bin 500 uluslararası asker öldürüldü.

2011’de Obama yönetimi, bir grup Taliban yetkilisine, o zamanki Afgan hükümetiyle müzakere yürütebilmesine ön ayak olmak için Katar’da oturma izni verilmesine destek oldu. 2018’de Trump yönetimi, Afgan hükümetini dahil etmeden grupla resmi, yüz yüze görüşmelere başladı. Taliban, beyaz bayraklı, Afganistan İslam Emirliği adını verdiği “paralel bir devlet” kurdu. Ayrıca ülkenin 34 ilinde kendi yönetimleri olan gölge valileri seçti.

Taliban şefleri, ülkenin finans, sağlık ve eğitim gibi öncelikli konularından sorumlu olan komisyona başkanlık ederken, ülkedeki mahkemeleri bile kendileri yönetiyor.

TALİBAN, YILDA 1.5 MİLYAR DOLAR KAZANIYOR

BM Komitesi ve örgüt üyelerine göre, Taliban, yılda 1.5 milyar dolara yakın kazanıyor.

Ayrıca Taliban’ın bölgesel uyuşturucu ticaretinde de önemli bir rol oynadığı biliniyor. Ülkedeki yasal olmayan örgüt ve mafyalarla metanfetamin ticaretinin büyük bir kısmını elinde tutarken, madencilik ve maden ticareti de Taliban’ın başlıca gelir kaynakları arasında yer alıyor.

ABD, Afganistan’a yönelik saldırıları boyunca uyuşturucu üretim alanlarına birçok kez hava saldırısı yaptı, milyonlarca dolar harcadı. Ancak bugün dünyanın en büyük afyon tedarikçisi olan Taliban, uyuşturucu gelirini hiçbir zaman kaybetmedi.

‘TALİBAN’I BİZ VAR ETTİK’

BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nin (UNODC) Kabil ofisi başkanı Cesar Gudes Reuters’e verdiği demeçte, “Taliban ana gelir kaynaklarından biri olarak Afgan afyon ticaretine güveniyor” dedi. Afganistan’ın uyuşturucu ticareti hakkında bilgisi olan bir ABD’li yetkili de ülkesinin bu duruma engel olamadığını söyledi. ve ‘Muhtemelen Taliban’ı biz var ettik’ dedi.

Taliban, ABD topraklarına yönelik 11 Eylül saldırılarının ardından, 2001 yılında ABD öncülüğündeki bir işgalle iktidardan uzaklaştırılmış, ancak son 20 yılda ülkede gerçekleştirdiği sayısız saldırı ile kademeli olarak güç kazanmıştı.

ABD’nin bir önceki Başkanı Donald Trump yönetiminin, 29 Şubat 2020’de, Taliban ile, güvenlik garantileri karşılığı ülkeden çekilmek için anlaşma imzalamasının ardından, örgüt, uluslararası alanda meşruiyet kazanmaya başladı.

JOE BİDEN DA KARARI DEĞİŞTİRMEDİ

Trump’ın halefi ABD Başkanı Joe Biden, asker çekme kararını tersine çevirmedi, bunun yerine 11 Eylül saldırılarının 20. yıldönümüne denk gelmesi için 11 Eylül’e erteledi. Ancak Temmuz ayında bu süreyi tekrar 31 Ağustos olarak revize etti.

Silahlı grup, ABD güvenlik çıkarlarını hedef almama sözünü büyük ölçüde tutsa da, Afgan güçlerine ve sivillere yönelik ölümcül saldırılar düzenlemeye devam etti.

ABD-Taliban anlaşması, Taliban ile Afgan liderliği arasındaki barış görüşmelerinin yolunu açtı. Ancak sahada süren şiddet, görüşmelerin önüne geçti ve ilerleme kaydetmeyi başaramadı…

Silahlı grup ilk olarak Mayıs ayında hükümet güçlerine karşı kapsamlı bir saldırı başlattıktan sonra İran, Özbekistan, Tacikistan ve Pakistan gibi önemli sınır geçişlerinin kontrolünü ele geçirdi. Dün itibariyle ise tüm ülke artık Taliban kontrolünde…

BAZI TALİBAN UYGULAMALARI
Önceleri nispeten daha yumuşak bir görünüm kazanmak isteyen örgüt, Kabil’i ele geçirmesiyle, katı kuralları dayatmaya başladı.

• Şeriata dayalı anayasal sistem yürürlüğe girdi. Hanefi mezhebi ön planda tutuldu.
• Şeriatın gündelik hayatta uygulandığını takip etmek için Emr-i bil Maruf (iyiliği emretme) Bakanlığı oluşturuldu.
• Hayatın her alanından soyutlanan kadınların çalışması, kız çocuklarının okula gitmesi ve eğitim alması tamamen yasaklandı
• Kadınlara peçe zorunluluğu erkeklere ise takke ve sakal mecburiyeti getirildi.

• Sakalını kesenler için 6 aydan başlamak üzere hapis cezası verildi. Yüzü görülen kadınlar kırbaçlandı.
• Afganistan Televizyonu’nun yayını durduruldu. Fotoğraf dahil her türlü görsel yayın ve müzik yasaklandı.
• Erkeklere, evine en yakın camide 5 vakit namaz kılma mecburiyeti getirildi.
• Camilerde yoklama alındı.
• Mazeretsiz camiye gitmeyenlere ağır yaptırım uygulandı.
• Namaz surelerini bilmeyenler kırbaçlandı.
• Bütün okullar medreseye dönüştürüldü. Ders kitaplarındaki görseller yok edildi.
• ‘Medreselerde’ 3’üncü sınıftan itibaren tüm öğrencilere en az 3 metre olmak üzere sarık sarma mecburiyeti getirildi.
• Ele geçirilen tüm bilgisayarlar TV kabul edilerek kırıldı.
• ‘İslam devletine karşı gelenler’ hain ilan edilerek doğrudan idam edildi.
• Özellikle farklı mücahit gruplara mensup kişiler, yakalandıklarında şer ve fesat hükmü ile idam edildi.
• Çok sayıda kişinin çeşitli sebeplerle eli kesildi.
• İdamların ve el kesmelerin birçoğu cuma namazlarından sonra gerçekleştirildi ve halka izlettirildi.
• Kesilen eller, şehrin merkezinde sergilendi.
• Resmi kurumlarda Peştu dili mecbur edildi.
• Toplu taşıma araçlarındaki aynalar, kadınlara bakılabileceği gerekçesiyle kaldırıldı.