Azerbaycan’ın 10 Kasım 2020‘de Ermenistan’ın işgalindeki Karabağ’da elde ettiği zafer, güney komşusu İran ile arasında gerginliğe neden olmuştu. Ermenistan’ın en önemli siyasi müttefiklerinden ve ticari ortaklarından biri olan İran, her ne kadar kuzey komşusu Azerbaycan’ı, ezeli düşmanı İsrail ile geliştirdiği kuvvetli ilişkilerden dolayı suçlasa da sorunun altında başka nedenler yatıyor.

• Savaşan taraflar arasında imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. maddesi gereğince, Azerbaycan ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni birbirine bağlayacak Zengezur Koridoru‘nun açılması planlanıyor. Türkiye’den Orta Asya’ya yönelen kara yolu ticaretinin de bu koridor üzerinden yapılması öngörülüyor. Dolayısıyla İran, kârlı bir işbirliğinden mahrum bırakılıyor.
• İkinci neden ise “İran’ın Güney Azerbaycan bölgesinde yaşayan Türkler arasında milliyetçi eğilimlerin gözle görülür bir şekilde artması.” İran, bu durumu ve bölgedeki Türklerin Azerbaycan’a olan siyasi ve kültürel yakınlığını ciddi bir “iç tehdit” olarak sınıflandırıyor.

Taraftarlarının çoğunu Türk kökenlilerin oluşturduğu Tractor Sazi futbol kulübünün tribünlerinden manzaralar

Öte yandan İran, herhangi bir kanıt ortaya koymaksızın Suriye’den gelen cihatçı grupların Karabağ’da Azerbaycan hesabına savaştığını öne sürerken Bakü, Tahran yönetimini terör örgütü PKK’ya destek vermekle suçluyor. 

GERİLİMİN ARKA PLANI

Azerbaycan-İran geriliminin arka planına baktığımızda şu olaylar dikkat çekiyor:

• 17-20 Ekim 2022 tarihlerinde İran, Azerbaycan sınırında yer alan Aras bölgesinde “Güçlü İran” isimli bir askeri tatbikat yaptı
• 2 Kasım 2022’de Azerbaycan Özel Kuvvetleri buna karşılık İran sınırında askeri tatbikat başlattı
• 25 Kasım 2022’de İlham Aliyev, “İran’daki Azerbaycanlılar dahil, dünyadaki tüm Azerbaycanlıları korumak için elimizden geleni yapacağız” açıklamasında bulundu
• 27 Ocak 2023’de İran’daki Azerbaycan Büyükelçiliği’ne saldırı düzenlendi. Saldırıda güvenlik amiri şehit olurken 2 güvenlik görevlisi yaralandı
• 28 Mart 2023’de Azerbaycan Milletvekili Fazıl Mustafa‘ya karşı suikast girişiminde bulunuldu. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı suikasttan İran’ı sorumlu tuttu
• 29 Mart 2023’de Azerbaycan İsrail’de Büyükelçilik açtı

Azerbaycan’ın İsrail Büyükelçisi Muhtar Memedov

KARŞILIKLI SERT AÇIKLAMALAR

Son olarak, İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, 31 Mart’ta yaptığı açıklamada, İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile düzenlediği ortak basın toplantısı sonrası iki ülkenin “İran’a karşı ortak cephe oluşturduğunu” iddia ederek, “Bu açıklamalar Siyonist rejimin Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarını bir tehdit alanına dönüştürmeye yönelik kötü niyetlerini gösteren başka bir delildir” dedi.

Bakü yönetimi ise İran makamlarını yalanlayarak söz konusu basın toplantısında İran’a karşı herhangi bir tavır belirtmediğini ve ayrıca Azerbaycan topraklarının üçüncü ülkelere karşı kullanılmasına da asla izin verilmeyeceğinin altını çizdi. İran topraklarından Azerbaycan’a yönelik tehdit ve provokasyonlar yapıldığının belirtildiği sert açıklamada şu ifadeler yer aldı:

“İran tarafından gelen bu tehditler Azerbaycan’ı asla korkutamaz. Azerbaycan ordusu, İran’dan Ermenistan’a gönderilen askeri desteğe rağmen 2020 yılında işgalci Ermeni ordusunu darmadağın etti. Bundan sonra Azerbaycan’a yönelik her türlü saldırganlık ve provokasyon kararlılıkla önlenecektir…”

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve İran Devlet Başkanı İbrahim Reisi

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünden doktora öğrencisi Vusal Hasanzadeh, Karabağ’da son dönemde artan gerilimi ve Güney Kafkasya jeopolitiğinde yaşanan güç mücadelesini Cumhuriyet.com.tr’ye değerlendirdi.

AZERBAYCAN’IN İSRAİL STRATEJİSİ

İsrail-Azerbaycan ilişkilerinin 30 yıldan fazla bir süredir önemli ölçüde güçlendiğini vurgulayan Hasanzadeh’e göre, söz konusu iş birliği hem Rusya ve İran’a karşı güçlü bir koz, hem de Batı’da etkili olan Ermeni lobisini, Yahudi lobisi ile dengelemeyi öngören bir stratejinin parçası. Ayrıca Azerbaycan ile İsrail arasındaki petrol ticareti ve İsrail’in Azerbaycan’a yönelik silah ihracatı da ikili ilişkilerde kilit rol oynuyor.

Öte yandan İran’ın, Azerbaycan ile Türkiye arasındaki güçlü ilişkilerden rahatsız olduğunu da belirten Hasanzadeh’e göre;

“Azerbaycan ordusunun modernizasyonunun hızlanması; İkinci Karabağ Savaşı’nda Türk yapımı TB2 SİHA’larla beraber, İsrail yapımı IAI Harop gibi yeni nesil kamikaze İHA’larının etkin kullanımı ve zaferde paylarının olması İran’ı korkutmakta. İran için önemli endişe kaynaklarından bir diğeri de ülkede yaşayan milyonlarca Azerbaycan Türkü…”

Bayraktar TB2 SİHA II. Karabağ Savaşı sonrası Bakü’de resmi geçitte

ASILSIZ İDDİALAR…

6 Mart 2023 tarihinde İsrail’in ana akım medya kuruluşlarından Haaretz’de çıkan bir makalede, Azerbaycan’ın İsrail’e yardım için hava sahasını açacağına dair iddialara yer verilmişti. Azerbaycan’ın geçen günlerde İsrail’e atanan büyükelçisi Muhtar Mammadov ise bu haberlerin doğru olmadığını ifade etmişti.

Hasanzadeh’e göre, “Bu tip iddialar geçmişte de sık sık gündeme geldi. 28 Mart 2012’de ABD merkezli Foreign Policy Dergisi, Azerbaycan’ın İsrail’e, ‘ülkedeki hava üslerine erişim izni’ vereceğini öne sürmüş, ancak Azerbaycan makamları ve dönemin Azerbaycan’daki İsrail Büyükelçisi Michael Lotem bu iddiaları reddetmişti. İkinci Karabağ Savaşı sürecinde ve öncesinde İran sık sık bu asılsız iddiaları dile getirse de Azerbaycan tarafı bu iddiaları kategorik olarak reddetmekte…”

NÜKLEER TEHDİT

Hasanzadeh, sözlerine şöyle devam etti:

“Son dönemde artan gerginliğin sebeplerinden bir diğeri de İran’ın nükleer silah elde etme sürecinin hızlanmasıdır. Bu durum hem İsrail hem de Azerbaycan tarafından tehdit olarak algılanmaktadır. Öte yandan İran, casus ağları aracılığıyla Azerbaycan’da sık sık karışıklık çıkarmaya çalışmaktadır, aynı zamanda Ermenistan’a yoğun destek vermekte ve Zengezur Koridoru’nun açılmasına da karşı çıkmaktadır…”

İran’ın Azerbaycan’a karşı yürüttüğü agresif politikanın bölgede şiddeti artırdığını ifade eden Hasanzadeh, sözlerini şöyle bitirdi:

“İran’ın tutumu, Karabağ’daki ayrılıkçı yasadışı Ermeni silahlı grupları teşvik etmekte. İran’ın bu sözde yapıyla irtibatta olduğu bilinen bir gerçek…”